Piše: Rinat Kevrić

Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC) objavila je izvještaj autora Waltera Kempa pod nazivom “Transnacionalna hobotnica”, koji otkriva globalne žarišne tačke organiziranog kriminala u koje su uključene grupe sa Zapadnog Balkana.

Zapadni Balkan se često predstavlja kao žarište organizovanog kriminala. Kao što je već prikazano u drugim publikacijama Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC), region predstavlja tranzitni koridor za krijumčarenje droge, oružja i ljudi, a veliki problem predstavlja široko rasprostranjen kriminal i korupcija. Iz globalne perspektive, međutim, Zapadni Balkan je relativno stabilno mjesto. Ova oblast predstavlja malo tržište za nelegalnu robu i usluge – veliki novac, kako su otkrile neke kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana, pravi se na drugom mjestu.

Ovaj izvještaj pokazuje zašto su se i kako grupe sa Zapadnog Balkana uključile u organizirani kriminal u inostranstvu, posebno u Južnoj Africi, Turskoj, Australiji kao i u nekim zemljama Latinske Amerike i Zapadne Evrope. Izveštaj se oslanja na pokušaje Globalne inicijative da mapira kriminalnu aktivnost na globalnom, regionalnom i lokalnom nivou. 

U većini žarišnih tačaka, kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana su se kretale u lancu vrijednosti u posljednjih 20 godina. Muškarci iz malih gradova Zapadnog Balkana sada organizuju višetonske pošiljke kokaina iz džungla Latinske Amerike kroz neke najprometnije luke Evrope na ulice svojih prijestonica. Mornari iz malih balkanskih luka koriste jahte za slanje droge u Južnu Afriku i Australiju ili migrante iz Turske do Zapadne Europe.

U izveštaju su opisani potisni i privlačni faktori (push and pull) koji objašnjavaju kako su pojedinci sa Zapadnog Balkana uspostavili kriminalne operacije u različitim zemljama širom svijeta. Takođe se u izveštaju prati kako su neke grupe sa Zapadnog Balkana uznapredovale na ljestvici u posljednjih 20 godina, pa su od nepoznatih lopova i pješadinaca postale glavni distributeri droge u mrežama koje se prostiru od Latinske Amerike do zapadne Evrope i Južne Amerike. Takođe se ispituju veze koje kriminalne grupe održavaju sa Zapadnim Balkanom. Ipak, mora  se   napomenuti da iako se ovaj izveštaj bavi kriminalnim grupama sa Zapadnog Balkana, ne smijemo zaboraviti da u većini društava u kojima ove grupe funkcionišu one nisu glavni izvor kriminala, to su lokalne kriminalne grupe.

Kokain je jedna od najpoželjnijih dobara za kriminalce sa Zapadnog Balkana. Izvještaj pokazuje kako se grupe iz regije bave finansiranjem, transportom i distribucijom velikih količina kokaina koji se iz Južne Amerike dostavlja u Evropu. Dobri kontakti s lokalnim kriminalnim grupama i pristup kokainu na izvoru, u kombinaciji s njihovim prisustvom u većim evropskim lučkim gradovima, znači da kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana mogu kontrolirati neprekidnu opskrbu kokainom. To im omogućava da snize cijene, prenose ušteđevinu potrošačima, pruže dobar kvalitet po fer cijeni i na taj način nokautiraju konkurenciju. Zahvaljujući ovom poslovnom modelu, neke kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana sada su u premijernoj ligi kriminala.

Grupe iz regiona su moderne, dinamične i preduzetnički nastrojene, pokazuju sposobnost da se prilagode i prihvate inovacije, koriste tehnologiju u svoju korist. Većina kriminalnih grupa sa Zapadnog Balkana obavlja svoje poslove u žarištima van regiona (na primjer, korištenjem enkriptovanih formi komunikacije; istraživanjem novih ruta i načina krijumčarenja, poput ’narko-aviona’ kojima se prenosi droga; pranjem novca putem kriptovaluta, kroz ofšor zone nazad u njihove zemlje porekla). Oni su navodno odgovorni za finansiranje, transport i distribuciju velikih količina kokaina koji se prenosi iz Južne Amerike u Evropu. Njihova sposobnost da rade sa lokalnim kriminalnim grupama i imaju pristup kokainu na izvoru, u kombinaciji sa prisustvom u velikim evropskim lučkim gradovima, znači da će biti u stanju da kontrolišu nabavku kokaina od izvora do krajnjeg cilja.

Većina kriminalnih grupa sa Zapadnog Balkana uglavnom djeluje diskretno i efikasno u globalnim žarištima, uprkos reputaciji nasilja. Čini se da je većina nasilja među grupama povezana s rješavanjem rezultata bilo unutar vlastitih redova ili s rivalima. Izvještaj sugerira da ne postoji “Balkanski kartel” sam po sebi, iako grupe iz regije ponekad rade jedna s drugom, a postoje i slučajevi multietničkih grupa.

Iako se problem organiziranog kriminala na Zapadnom Balkanu u velikoj mjeri preselio u inostranstvo, aktivnosti ovih kriminalnih grupa nanose štetu reputaciji zemalja iz kojih dolaze, posebno u procesu pridruživanja EU. Izvještaj također ističe da neki od osnovnih uslova ranjivosti zbog kojih su ljudi u prošlosti napuštali Zapadni Balkan, a to su nezaposlenost, korupcija, nedostatak mogućnosti, frustracija zbog stanja u njihovim državama i spor proces pristupanja EU. Izvještaj upozorava da će “ako se ta pitanja ne riješe, i dalje postojati skupina mladih ljudi na Zapadnom Balkanu ili dijaspora spremna riskirati život u kriminalu”.

Suprotstavljanje pretnjama kriminalnih grupa sa Balkana moraće da dođe, djelimično, izvana, prvenstveno u formi efikasnije međunarodne saradnje, praćenja i oduzimanje imovine, razmjene informacija, ne samo zato što počinioci krivičnih djela često koriste više identiteta. Između 2018. i 2020. dogodio se veći broj uspješnih zajedničkih operacija sprječavanja krijumčarenja narkotika, a u nekima od njih zaplijenjeno je nekoliko tona droge. Međutim, neophodna je bolja saradnja između policijskih službi u zemljama ponude i potražnje, kao i istim tim agencijama na Zapadnom Balkanu.

Civilno društvo, i na Zapadnom Balkanu i u dijaspori, takođe ima važnu ulogu, s obzirom da može da jača kulturu poštovanja zakona u pojedinačnim zemljama, podupire otpornost u zajednicama i zagovara stvaranje društva bez kriminala i nasilja.