Pojam ekološki kriminal odnosi se na sve radnje kojima se krše odredbe ekoloških propisa i kojima se pričinjava značajna šteta ili ugrožava životna sredina i zdravlje ljudi. Postojeća literatura, te raspoloživi dostupni podaci govore da ekološki kriminal nije dovoljno istražen niti je u dovoljnoj mjeri prepoznat od strane nadležnih institucija Bosne i Hercegovine (BiH). Ono što ga razlikuje od drugih oblika kriminala jesu stalni porast, nejasni pokazatelji, organizovanost, kriminal „bijelog okovratnika“, povezanost sa korupcijom i činjenica da je to ozbiljan vid međunarodnog organizovanog kriminala.

Neophodno je napomenuti da je ekološki kriminal najbrže rastući oblik transnacionalnog kriminala koji donosi velike profite a nizak rizik u odnosu na tradicionalne oblike transnacionalnog organizovanog kriminala (krijumčarenje i trgovina opojnim drogama, krijumčarenje i trgovina ljudima, krijumčarenje oružja i municije, i dr.).
Međutim, za svaki vid istraživanja ekološkog kriminala neophodno je napraviti njegovu podjelu:

1 – Primarne delikte ekološkog kriminaliteta (delikte koji proizilaze direktno iz razaranja i degradacije životne sredine izazvane od strane čovjeka)
2 – Sekundarne delikte ekološkog kriminaliteta (delikti koji nisu direktno usmjereni protiv životne sredine, ali svakako imaju posredan uticaj na životnu sredinu).

Također, kako bismo lično prepoznali da se radi o ekološkom kriminalu moramo znati njegove glavne karakteristike, te moramo konstatovati da su aktivnosti u opsegu ekološkog kriminala uglavnom usmjerene na specifične kategorije kao što su:

• Ilegalnu trgovinu životinjskim i biljnim vrstama,
• Ilegalnu trgovinu supstancama koje oštećuju ozonski omotač, opasnim hemikalijama i štetnim pesticidima,
• Nezakoniti transport i promet raznih vrsta toksičnog, radioaktivnog i drugog opasnog otpada,
• Nezakonit, nekontrolisan i neprijavljen ribolov,
• Nezakonitu sječu i promet drveta (sakupljanje, transport, kupovina ili prodaja suprotno nacionalnom zakonodavstvu),
• Biološku pirateriju i prevoz kontrolisanih biološki ili genetski modifikovanih materijala.

Kako bismo uopće razmatrali načine rješavanja ekološkog kriminala, prvenstveno putem akademske zajednice moramo raščlaniti pojmove i dočarati njenu ulogu u društvu.
Svrsishodno, akademskoj zajednici pripada svaki pojedinac koji se kao član institucije visokog obrazovanja, kontinuirano bavi osnovnim intelektualnim aktivnostima kao što su podučavanje, učenje i istraživanje.  Na osnovu pomenutog, aktivne članove akademske zajednice čine predavači, studenti i istraživači koji komuniciraju u naučne svrhe.

Skoro svakodnevno, u medijima se spominje i potencira učešće akademske zajednice gdje je neophodno znati osnovnu svrhu jedne takve zajednice, a svrha jeste stvaranje, dijeljenje i primjena stečenog znanja, dok bi sa druge strane primarna aktivnost akademske zajednice bilo učenje. Sa druge strane, ako želimo dočarati svrhu akademske zajednice na osnovu univerzitetskog Kodeksa časti (gdje svaka individua koja postane član visoke obrazovne institucije mora prihvatiti dužnosti koje on nalaže), glavna obilježja su upravo: “intelektualno istraživanje, otkriće, otvorena razmjena ideja i etičko ponašanje”.

Kada govorimo o angažmanu akademske zajednice na temu ekološkog kriminala napominjemo da predstavnici akademske zajednice učestvuju u nekim istraživačkim projektima koji su više teoretskog karaktera, dok je vrlo malo naučnih radova napisano na eksplicitnu temu ekološkog kriminala.

Kao svaka „mlada“ teorija i praksa koja će se tek razvijati, ni oblast ekološkog kriminala nema standardizovan, razvijen i kompletan pojmovno-kategorijalni aparat. Jezik ekološke bezbjednosti je bogat, ali nije standardizovan. U tom smislu na naučno-stručnom planu treba uticati na izgradnju pojmovnog aparata ekološkog kriminala. Kako bismo konkretnije povezali adekvatan način djelovanja akademske zajednice na sferu ekološkog kriminala, definišemo najsrodniju nauku toj vrsti kriminala a to je ekologija, koja se redovno uči, proučava i predaje u visokim obrazovnim ustanovama.

Ekologija je nauka koja proučava odnose među organizmima te odnose organizama i njihova okoliša. Definicija ekologije može biti prilično jednostavna, ali je predmet proučavanja vrlo složen. Drugim riječima, cilj joj je proučiti kako okoliš utječe na njegovu distribuciju, obilje, biološku raznolikost, ponašanje i sve interakcije koje postoje između različitih vrsta i modifikacije koje mogu biti uzrokovane u okolišu.

Kao takva, ekologija se redovno izučava na Univerzitetu u Travniku, Banja Luci, Mostaru, Sarajevu i Brčkom. Ipak, lako je uočljiv manjak naučnih i sličnih radova na temu ekološkog kriminala od strane fakultetskog kadra, kako manjkaju naučni radovi tako i profesionalni prijedlozi rješenja. Dakle, sudeći po svemu, ekologija se bavi ovim temama u svojim obrazovnim jedinicama, ali nema sistemske podrške države u smislu jačanja akademske struke u oblasti ekologije kroz formu Instituta i slično. Takođe je isti slučaj kada se zasebno govori o istraživanju ekološkog kriminala od strane akademske zajednice u Bosni i Hercegovini, odnosno predmet ekološki kriminal se izučava više na privatnim fakultetima nego na državnim i to uglavnom onima koji se odnose na sigurnosne ili kriminalističke studije.

Ekologija u akademskoj zajednici

Iako je ekologija kao dio akademskog obrazovanja široko rasprostranjena u akademskoj zajednici, većina obrazovanih ekologa ne ostaje u struci da se bave sa naučnog aspekta ekologijom. Osnovni razlozi se mogu ogledati u tome  da nema toliko poslova u istraživanju i nastavi koliko ima diplomiranih ekologa i ovo važi za većinu evropskih država. Uprkos sve većem broju ekologa i naučnika uopšte, ipak je veći broj onih koji rade van akademskih krugova, prije svega što u našoj državi svijest o ekologiji još uvijek nije na nivou kao u državama zapada. Taj nedostatak ekologa u akademskoj zajednici je sigurno i jedan od razloga zašto nemamo dovoljno istraživanja o ekologiji, a gotovo uopšte da nemamo istraživanja o ekološkom kriminalu. U Bosni i Hercegovini je inače nedovoljno ekologa po obrazovanju ili zanimanju, a čak i ne postoje zvanične evidencije ekologa, odnosno ne postoji poseban registar ekologa u akademskoj zajednici. Ono na šta se posebno žale eksperti i praktičari iz ove oblasti, jeste i nedovoljno plaćen angažman i nedostatak prilika i podrške za istraživanje, posebno na terenu.

Ekolozi mogu i trebaju značajno doprinijeti zaštiti okoliša, ali isto tako veliki doprinos mogu dati i u prevenciji ekološkog kriminala, ali očito da nadležni to još uvijek ne razumiju iako iz Evropske unije često dobijaju preporuke koje se odnose na potrebu osnaživanja zajednice u borbi za zaštitu okoliša.

Takođe, su nam potrebni ljudi koji studiraju ekologiju, ne samo da bismo razumjeli ono što pokušavamo zaštititi, već i da bi koristili samoj ekologiji kroz nove ideje i gledišta. Druga strana ovoga je da kada ekolozi rade na drugim poljima, širimo znanje i razumijevanje svijeta prirode.

Saradnju u širenju znanja o ekologiji u akademskim krugovima, državnim institucijama i tijelima, nevladinim organizacijama i u raznim kompanijama možemo podijeliti u više načina, u okviru građanske nauke, participativno istraživanje u zajednici, angažovano istraživanje u prirodi ili istraživanje uz pomoć pravosudnih organa i policije. Istovremeno, je evidentno da u Bosni i Hercegovini postoji nedostatak analitičkih alata koji se bave čitavim spektrom istraživačkih projekata, što rezultira time da nemamo naučno zasnovanih podataka o ekološkom kriminalu, trendovima i prijetnjama od istoga. To je nešto što će zasigurno pred Bosnu i Hercegovinu kao državu kandidata za prijem u EU biti postavljeno kao obaveza, ali je to svakako obaveza prema svojim građanima i okolišu od kojeg zavisi i naša budućnost.

Ovaj tekst je izrađen uz podršku projekta „Misli o prirodi!“ koji implementira Centar za promociju civilnog društva, a finansijski podržava Švedska. Sadržaj ovog materijala je isključiva odgovornost Global Analitike i ne odražava nužno stavove Centra za promociju civilnog društva i Švedske.